.png)
- Benan Şahin
Meksika Demokrasi Raporu
Meksika günümüzde hem politik hem kültürel anlamda ilgi çekici ülkelerden biridir. Meksika Freedom House’un 2019 için yayınladığı raporda, 62 puanla, ‘’kısmen özgür’’ ülkeler arasında yer almakta ve dünya çapındaki prestijli dergilere göre yükselen popülizm ile Meksika’daki demokrasi de günümüzde Brezilya kadar belirgin olmasa da zarar görmektedir. Uzun zamandır ciddi şekilde yolsuzluk, rüşvet, kadın cinayetleri, istismar, uyuşturucu kaçakçılığı, şiddet, faili meçhul cinayetler, yoksulluk, göçmenlik vb. daha birçok sorun ile karşı karşıya olan Meksika bu sorunları günümüzde de çözememiş durumdadır.
Meksika demokrasi tarihine bakıldığında ülke 1920’lerden 2000 yılına kadar tek partili bir şekilde yöneltilmiştir. 1929 yılında PRI (günümüzdeki adıyla Kurumsal Devrimci Parti) iktidara gelmiş, 1960-1970 yılları arasında muhalefet partilerinin PRI’ya karşı bir seçim başarısı elde edememelerinden dolayı bir hegemonya kurmuş ve 2000 yılına gelindiğinde bu seçimi de kazanacağını düşünmüş fakat uzun yıllar süren iktidarı sona ermiştir. Dolayısıyla Meksika demokrasisinin görece yeni ve oldukça kırılgan bir yapıya sahip olduğunu söylemek mümkündür. Ülkede devlet başkanlığı için seçimler altı yılda bir yapılmaktadır.
1 Temmuz 2018’de yapılan seçimlerde, MORENA Partisi liderliğini yapan Andrés Manuel López Obrador seçmenlerin %53’ünün oyunu olarak Meksika Devlet Başkanı oldu. Genel popülist anlam çerçevesinde bakıldığında Obrador da popülist bir çizgi izlemektedir fakat bu çizgi -henüz- liberalizmin tamamen reddi ve bizzat devlet başkanının şiddet yanlısı olduğunu beyan etmesi gibi uç noktalara gelmemiştir. Obrador Trump’ın göçmen karşıtı söylemlerini ‘’ırkçı’’ ve ‘’sorumsuz’’ olarak nitelendirmiştir.
Başta da değinildiği gibi Meksika’daki en büyük problemlerden bir tanesi de yolsuzluktur. Devlet Başkanı Obrador’un açıklamalarına göre ülkeye en büyük zararı ‘’beyaz yakalı suçlular’’ yolsuzluk yaparak veriyorlar. El Chapo lakaplı Joaquin Guzman’ın yargılandığı davada konuşan bir görgü tanığı, Guzman’ın eski devlet başkanı Pena Nieto’ya rüşvet verdiği iddiasında bulunmuştur. Ayrıca Meksika hukuki düzeni de rüşvet, yolsuzluk gibi nedenlerle önemli ölçüde yaralar almış durumda, bu bağlamda özellikle alt mahkemeler ve kolluk kuvvetleri rüşvetten zarar görmekte ve kolluk kuvvetlerine rüşvet verilmesi sonucunda raporlanmamış binlerce suç bulunmaktadır. Tüm bunlar ışığında Meksika’da çözülmesi gereken ve ülkeye ciddi zarar veren en önemli sorunlardan bir tanesinin rüşvet ve yolsuzluk olduğunu söylemek yerinde bir tespit olmaktadır.
Azınlık hakları konusunda ise Meksika’da birçok yerli halkın var olduğu ve bu grupların siyasete katılım noktasında özgür olduğunu söylemek mümkündür. Sorun teşkil eden durum ise yerli halkın siyasi kurumlarda yeterince temsil edilememesidir. Çünkü siyasi katılım içerisinde olan liderlerin çoğu genellikle zaten büyük yerli toplulukların olduğu yerlerde rekabet etmektedir. Yine azınlık hakları ve sivil haklar hususunda Meksika’da herkes istediği inancı benimsemekte ve o inancın gereklerini yerine getirmekte özgürdür, bu durum aynı zamanda yasalarla da korunmaktadır. Buna rağmen bir dini azınlık olan evanjelistler bazen resmi otoriteler tarafından ayrımcılığa maruz kalabilmekte, eziyet görebilmektedir.
Basın özgürlüğü konusu da sivil haklar bağlamında incelenebilecek başka bir kategoriyi oluşturmaktadır. Freedom House Raporuna göre maalesef ki Meksika basını çok büyük ölçüde sansüre maruz kalıyor. Faili meçhul gazeteci ölümleri ve bunların yarattığı korku oldukça yüksek. Birçok medya kuruluşu ve haber sitesi hükümete bağımlı bir şekilde haber yapabiliyor. Lopez Obrador da haber muhabirlerine hükmedebilmek için günlük sabah haber konferanslarını kullanıyor ve yayın esnasında belirli gazeteciler ve haber yayınları kötüleniyor. Uyuşturucu kartelleri ya da organize suçlarla ilgili haber yapan muhabirler de yine aynı şekilde kartel tarafından ya da faili meçhul şekilde öldürülüyorlar.
Sivil toplum kuruluşları Meksika’da aktif bir şekilde çalışıyorlar fakat bu kuruluşlar da yine şiddet konusundan payını alıyor. Freedom House raporuna göre 2019 Ekim’inde 13 aktivist öldürüldü. Bu ölümlerin yanında hükümet organları tarafından da elektronik ortam üzerinden yaptıkları konuşmalar takip ediliyor. Hükümeti eleştirme konusunda özgür olması gereken sivil toplum, Obrador’un eleştiri olgusunu reddetmesi ve muhaliflere bu sebeple hakarete varacak şekillerde saldırmasıyla hükümet ile bir gerilim yaşıyor.
Meksikalı insanlar birçok farklı yerden gelebilecek şiddetin öznesi olabilmektedirler. Şiddet gelebilecek yerler, suçlular ve karteller olabileceği gibi devlet şiddeti özelinde kolluk kuvvetleri de olabilmektedir. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği de 2019’da yaptıkları beyanda Meksika Hükümetini ordunun yaptığı işkenceler özelinde bir ulusal program (çalışma) yapılmadığı için eleştirmiştir. Uluslararası sivil toplum kuruluşları tarafından eleştirilen bir başka durum da Ulusal Muhafızlardır. Hükümet organize suçlarla mücadele edebilmek için Ulusal Muhafızlar denen yeni bir jandarma yaratmış ve oluşturulan bu yeni birim hak savunucuları tarafından eleştirilmiştir çünkü bu durumun kamu güvenliğinin militarizasyonuna yol açacağı düşünülmektedir.
Son olarak cinsel istismar ve kadına yönelik şiddet ve LGBTİ şiddeti konusundaki rapora göre, bu iki durum Meksika içerisinde oldukça yaygın ve failleri nadiren cezalandırılıyor. Hükümet konu kapsamında her ne kadar önlem almaya çalışsa da bunların yeterli olduklarını söylemek mümkün değildir. Giderek artan şiddet olaylarıyla birlikte Obrador da ülke içerisindeki şiddeti azaltmada başarılı olamadığını kabul etmektedir. LGBTİ’lerle ilgili olarak ilk adımlar 2015 yılında atılmaya başlandı. 2019’da başkent ve 18 şehirde eşcinsel evlilik yasal bir hak haline geldi. Aynı yıl eşcinsel çiftlerin evlatlık edinebilmesi konusundaki yasa da kabul edildi. Meksika’nın demokratikleşme sürecinde olumlu bazı gelişmeler olmakla birlikte hala önemli ve uzun bir yol almaları gerekmektir.
*Bu yazı Freedom House 2019 Meksika raporu ışığında hazırlanmıştır.